علل گرایش به مصرف مواد در افراد تحصیل کرده، متأهل و پولدار در ایران ؟

چرا گرایش به اعتیاد و مصرف مواد مخدر در افراد تحصلیکرده‌، متاهل‌ها و پولدارها زیاد شده؟

برای بسیاری از نوجوانان و جوانان ما، تصویر یك معتاد، یك آدم ژنده‌پوش، خمیده با صورت زردرنگ پر از چین‌ و چروك‌ و چشم‌های قرمزرنگ است.. همان «آتقی‌» سریال «آینه عبرت»‌ دهه 60 كه حس نوستالژی خیلی از ما را قلقلك می‌دهد اما در دهه اخیر با هجوم موادمحرك و روانگردان، چهره اعتیاد در كشور تغییر كرده و هر روز این مواد محرك با عناوین جدید به جان جوانان می‌افتند. این روزها تعداد معتادان تحصیلكرده‌ای كه شاید موقعیت اجتماعی خوبی هم داشته باشند، زیاد شده است. اخیرا در حالی كه همواره از ازدواج، اشتغال و میزان تحصیلات به‌عنوان مهم‌ترین عوامل بازدارنده‌ گرایش به اعتیاد نام برده می‌شود، ستاد مبارزه با موادمخدر براساس نتایج بررسی‌های انجام شده اعلام كرده 75 درصد معتادان دارای تحصیلات دیپلم به بالا، 63 درصد متاهل و 53 درصد شاغل هستند. البته در این بررسی‌ها‌ افرادی كه هم به موادمخدر سنتی و هم صنعتی اعتیاد داشتند، مورد مطالعه قرار گرفتند. موادمخدری هم كه معتادان بیشتر مصرف می‌‌كنند، به ترتیب تریاك 55 درصد، ‌شیشه 26 درصد، كراك افغانی یا هرویین فشرده 16درصد، هرویین 10درصد، حشیش 4/6 درصد و قرص اكستازی 3 درصد هستند و در گروه سنی زیر 34 سال، بیشترین تعداد معتادان وجود دارند.

1- اعتیاد اعضای خانواده، پیش‌زمینه گرایش به مواد مخدر در افراد تحصیلكرده است

مدیركل دفتر تحقیقات و آموزش ستاد مبارزه با موادمخدر، در گفت‌وگو با «سلامت» دلایل مختلفی را برای گرایش افراد تحصیلكرده به اعتیاد برمی‌شمرد: «متاسفانه در بین برخی جوانان نگرش مثبتی نسبت به موادمخدر ایجادشده كه باورهای غلطی را در ذهن آنها به وجود می‌آورد. این باورها می‌تواند پیش‌زمینه گرایش به اعتیاد را در آنها ایجاد ‌كند. از سوی دیگر، مصرف مواد بین گروه همسالان و دوستان می‌تواند در گرایش به اعتیاد موثر باشد. مثلا وقتی جوان دانشجویی ببیند دوستش مصرف‌كننده مواد مخدر است و او را تشویق می‌كند، ممكن است به مصرف موادمخدر گرایش پیدا كند. تحقیقات ما نشان داده یكی از عوامل گرایش به اعتیاد در افراد تحصیلكرده، مصرف مواد به‌وسیله اعضای خانواده آنهاست.»

 دكتر حمید صرامی می افزاید: «استقلال بیش از حد نیز یكی دیگر از عوامل تاثیرگذار در گرایش به اعتیاد اقشار تحصیلكرده است به گونه‌ای كه وقتی فرد از خانواده خود دور می‌شود، نظارت‌های اجتماعی نیز بر رفتار او كاهش پیدا می‌كند، خودش را تنها می‌بیند و ممكن است رفتارهایی داشته باشد كه او را به سمت اعتیاد سوق دهد. علاوه بر موارد گفته شده، برخی اختلال‌های روانی، عصبانیت، پرخاشگری، اضطراب و استرس نیز می‌تواند عاملی برای گرایش افراد تحصیلكرده به اعتیاد باشد. در حقیقت زمانی كه فردی مهارت‌های اجتماعی لازم را یاد نگرفته باشد، ممكن است برای آرام‌‌كردن خود به داروهای مخدر یا مواد محرك رو بیاورد».

2- برخی دانشجویان از خطر مخدرها بی‌اطلاعند

دكتر صرامی 4 علت اصلی گرایش به موادمخدر را: لذت‌جویی، كنجكاوی، تفریح و رفع مشكل‌های روانی بیان می‌كند: «در تحقیق جدیدی در ستاد مبارزه با موادمخدر مشخص شد 56 درصد دانشجویان در دانشگاه‌های دولتی در مورد موادمخدر اطلاعات كافی ندارند، در حالی كه فقر اطلاعات، پیش‌زمینه ابتلا به موادمخدر است بنابراین دستگاه‌های فرهنگی كشور باید با برنامه‌ریزی، در مورد موادمخدر به جوانان اطلاعات دهند. از سوی دیگر، ‌آموزش ندادن مهارت‌های زندگی باعث می‌شود هر باور و نگرش غلطی در جوانان شكل بگیرد و زمینه كنجكاوی را در آنها فراهم كند. همین كنجكاوی هم یكی از مهم‌ترین عوامل اصلی گرایش به موادمخدر محسوب می‌شود.» به گفته دبیر اتاق فكر ستاد مبارزه با موادمخدر، آموزش و پرورش باید به طور جدی آموزش مهارت‌های زندگی را در برنامه‌های درسی بچه‌ها بگنجاند. موضوع مهم دیگری كه صرامی به آن اشاره می‌كند، خلاءهای معنوی و اعتقادی بین جوانان است: «متاسفانه برخی از تحقیقات ما نشان می‌دهد در عصر جدید، خلاءهای معنوی در بین جوانان رشد كرده و همین عاملی است برای گرایش به اعتیاد. علاوه بر این، نتایج بررسی‌های ما نشان می‌دهد كاركرد خانواده تضعیف شده، دلبستگی‌ها كمتر و آَشفتگی در خانواده‌ها بیشتر شده، كنترل و نظارت بر اعضای خانواده نیز كاهش پیدا كرده، در نتیجه بیشتر به سمت گروه همسالان و دوستان گرایش پیدا می‌كنند و این خلاءهای عاطفی و خانوادگی می‌تواند زمینه گرایش به اعتیاد را فراهم كند.» به گفته صرامی، هرچه برنامه‌های متنوع شاد و نشاط‌آور كه امید را در دل جوانان ایجاد كند، بیشتر باشد، فشار و استرس آنها كمتر خواهد شد. در حقیقت هرچه بیشتر نشاط اجتماعی در جامعه ایجاد كنیم، فشارهای روانی و هیجان‌های كاذب جوانان كمتر می‌شود و زمینه‌های ‌گرایش پیدا نكردن به اعتیاد بیشتر خود را نمایان می‌كند.

3- نوع مصرف افراد تحصیلكرده متفاوت است

قشر جدیدی از معتادان كه الگوی مصرفشان نیز متفاوت است، افراد تحصیلكرده، پولدار و بالاشهرنشین‌ هستند كه شاید اعتیاد به سر و شكلشان نیاید. در دهه اخیر، متاسفانه پدیده اعتیاد در یقه سفیدها بیشتر خود را نشان داده است. دكتر مجید ابهری، روان‌شناس و آسیب‌شناس اجتماعی با بیان این جمله‌ها، این پدیده را از نظر رفتارشناسی تحلیل می‌كند: «این قشر از معتادان كه بیشتر كوكایین، ماشروم، كروكودیل، ماری‌جوانا و اسید(نام دیگر گراس است) مصرف می‌كنند، گاهی استفاده از موادمخدر را نشانه روشنفكری و هنرمندی و آن را یك كلاس و پایگاه اجتماعی می‌دانند. گروه دیگر نیز تصور می‌كنند با مصرف موادمحرك هیچ‌گاه اعتیاد پیدا نمی‌كنند و به دلیل تبلیغات دروغین، این مواد را وسیله‌ای برای تفریح و سرگرمی فرض می‌كنند. گروهی هم كه بیشتر مصرف‌كننده شیشه هستند، برای لاغر شدن، افزایش قوای جنسی و نشاط و شادی مضاعف به این مواد روی می‌آورند و بیشتر از اقشار تحصیلكرده هستند.» این متخصص علوم‌رفتاری، اعتیاد این قشر از جامعه را به موادمخدر، یك خطر جدی می‌داند: «نیروی فكری و فرهنگی جامعه كه نیروی فعال و نخبه جامعه هستند، با این معضل در معرض انواع آسیب‌های اجتماعی قرار می‌گیرد. از آنجا كه مصرف این موادمحرك بسیار بیشتر از موادمخدر سنتی در درازمدت تاثیرات روانی، عصبی و مغزی در افراد دارد،‌ لازم است رسانه‌ها، فیلم‌ها و مجموعه‌های تلویزیونی این باور را در جوانان ایجاد كنند كه معتاد یك مرد ژنده‌پوش به همراه منقل یا در حال تزریق مواد نیست بلكه همه افراد، حتی اقشار تحصیلكرده و مرفه نیز در معرض اعتیاد هستند و باید هوشیار باشند كه با هر نوع تبلیغی به سمت موادمخدر نروند».

4- مشكل‌های اقتصادی و فرهنگی از عوامل گرایش به اعتیادند

اشتغال، ازدواج و تحصیلات می‌تواند از عوامل بازدارنده گرایش افراد به اعتیاد باشد، اما گاهی نیز می‌تواند برعكس عمل كند. دكتر محمدعلی حریرچیان، درمانگر اعتیاد در این‌باره می‌گوید: «این مولفه‌ها در شرایط كنونی كشور خیلی نمی‌تواند به ‌گرایش پیدا نكردن افراد به اعتیاد كمك كند چون از یك جهت ما آدم‌های تحصیلكرده‌ای را كه شغل مناسبی ندارند در جامعه زیاد داریم و از طرفی فارغ‌التحصیلانمان را برای رفع نیازهای جامعه تربیت نكرده‌ایم. وقتی افراد از دانشگاه‌ فارغ‌التحصیل می‌شوند، فشارهای روانی‌شان بیشتر می‌شود چون می‌بینند با وجود وقت و زحمتی كه برای تحصیل كشیده‌اند، نتیجه دلخواه را به دست نیاورده‌اند. همچنین شرایط اقتصادی نیز به گونه‌ای است كه خیلی‌ها مجبورند، 2 تا 3 شیفت‌كار كنند كه همین موضوع آنها را از نظر روانی با مشكل مواجه می‌كند. علاوه بر این، تقاضای ازدواج در كشور كمتر و طلاق افزایش داشته و مردان معمولا در تامین مایحتاج خانواده خود با مشكل مواجه هستند. پس در جامعه‌ای هم كه از نظر فرهنگی و اجتماعی با مشكل مواجه است، این 3 عامل نمی‌تواند نقش سودمندی در پیشگیری از اعتیاد داشته باشد، چون ما نه در زمینه اجتماعی و نه در زمینه فردی اقدام موثری برای ارتقای جامعه انجام نداده‌ایم».

بهنام کرمی راد (کارشناس ارشد روانشناس بالینی و پژوهشگر حوزه اعتیاد) با جمع بندی پژوهش های حوزه اعتیاد و نیز با مصاحبه های متعدد با مراجعین مراکز اعتیاد، مصرف مواد و اعتیاد را یک پدیده چند عاملی و ترکیبی دانست. به اعتقاد این کارشناس، اعتیاد و سومصرف مواد نتیجه عوامل روانی (مشکلات و نقص های شخصیتی)، اجتماعی (خانواده و محیط زندگی و محیط کاری) است. این کارشناس در جمع بندی صحبت های خود اذعان داشته اند که یک عامل به تنهایی مثلا مصرف اطرافیان نمی تواند علت قطعی مصرف مواد باشد؛ چه بسا خانواده هایی که والدین و یا دیگر اعضای خانواده مصرف کننده مواد هستند اما فرزند این خانواده پاک و حتی مخالف سرسخت مصرف مواد می باشد. از نظر این کارشناس، مهمترین عامل مصرف مواد، عدم تکامل شخصیت فرد یا نقص های شخصیتی (مانند افراد تکانشگر، افراد کوته نظر و کوته بین، افراد عصبی و دارای نوسان خلق خو، افراد بیمار روانی مانند افراد افسرده، افراد دارای هوش هیجانی پایین، افراد فاقد برنامه زندگی، افراد ناامید و بدبین، افراد لجباز، افراد ناکارآمد تحصیلی و شغلی و اجتماعی، فقدان بلوغ جسمانی – روانی - اجتماعی و ....) است. عوامل دیگر مانند در دسترس بودن مواد، مصرف والدین، محیط آلوده، دوستان ناباب، طرد اجتماعی، فقدان حمایت خانواده و اجتماعی، مشکلات اقتصادی و غیره بیشتر سوق دهنده فرد به مواد می باشند یا به عبارتی زمینه ساز مصرف مواده هستند نه عامل و علت مصرف مواد.

از دیدگاه این کارشناس (بهنام کرمی راد) عوامل سوق دهنده مصرف مواد در افراد عادی و تحصیل کرده به مقدار کمی متفاوت است؛ مثلا در افراد فاقد تحصیلات و عوام ممکن است که بیشتر تحت تأثیر عقاید و افکار اشتباه و خرافات سنتی و عوام معابانه درباره مواد باشند مثلأ « مصرف مواد باعث می شود که فرد از لحاظ جنسی تقویت گردد» یا «مصرف مواد باعث می شود که فرد بیمار نشود» یا « مصرف مواد باعث درمان بیماری ها می گردد» و غیره. در حالی که در افراد تحصیل کرده عوامل سوق دهنده مصرف مواد بیشتر به دلیل کنجکاوی های متأثر از نفوذ دوستان، تفریح دانستن مصرف مواد، یا روشی برای نزدیک شدن و دوست یابی و غیره باشد. از دیدگاه این کارشناس (آقای کرمی راد) اعتیاد پدیده بسیار پیچیده با اهداف و سبب شناسی بیشماری است که ایشان فقط خلاصه ای از آن را بصورت خیلی خلاصه بیان نموده اند.

پرسشنامه های مرتبط با موضوع:

برای دیدن محتویات هر پرسشنامه فقط کافیست که روی آن کلیک کنید

1- پرسشنامه آمادگی به اعتیاد زرگر

2- پرسشنامه گرایش به مصرف مواد مخدر موسوی